TIME FLIES
Listening to Time through Sand
Auteur: Frederic Van de Velde (Musica Impulscentrum) & Erik Vallbo
Deze tekst is een reflectie op de klankinstallatie ‘Time Flies’ die werd ontwikkeld door Erik Vallbo in opdracht van Musica Impulscentrum.
TIME FLIES is een interactieve geluidssculptuur die speelt met onze waarneming van tijd door zand en geluid als belangrijkste bronnen aan te wenden. De installatie kwam tot stand via een participatief onderzoeksproject in samenwerking met de Zweedse kunstenaar en ontwerper Erik Vallbo, de kinderen van Vakantiehuis Akindo in Lommel en de Scoutsrally in Neerpelt. Het kunstwerk ontleent elementen die verwijzen naar de werking van een klok, maar de eigenlijke lineaire tijdmeting is in dit geval minder relevant. In plaats daarvan wordt de toeschouwer uitgenodigd om het kunstwerk ‘de tijd te geven’ door het omringende zand in beweging te brengen. Tijd kan, binnen onze waarneming, sneller of langzamer gaan en soms zelfs (bijna) stilstaan. Door de ervaring van tijd in zand te materialiseren, lijkt ons lineaire tijdsbesef een illusie te worden die voornamelijk door onze eigen gedachten wordt gecreëerd.
Werking
Het kunstwerk refereert zowel aan een zandloper, als de klassieke wijzerplaat van een analoge klok. De bovenste trechter in de installatie kan handmatig worden gevuld met emmers of met een “zandwiel” dat handmatig wordt bediend. Zodra één van de kleinere kegels de bovenste positie (‘12’ op de wijzerplaat) bereikt, valt het zand in de bovenste kegel.
Wanneer het zand doorsijpelt van de bovenste kegel naar de onderste kegel, ontstaat er een soort witte ruis. Het geluid is op het eerste gehoor consistent en eentonig, maar gaandeweg ontwikkelt het zich tot een rijke en afwisselende ervaring voor de scherpzinnige luisteraar. Verschillende weersfactoren, zoals wind of regen die de omgeving voortdurend veranderen, doen het vallen van het zand elke keer weer anders klinken. De onderste kegel is bevestigd aan een beweegbare veer. Door op de kegel druk uit te oefenen, kan het geluid dynamischer en ritmischer klinken.
Participatief
De kunstinstallatie kwam tot stand via een participatief proces. Tijdens twee verkennende workshops met de kinderen van Vakantiehuis Akindo werd al snel duidelijk dat het vullen van een hangende trechter met zand een razend leuke activiteit was. Het wervelen van het zand door de nauwe opening van de trechter is voor kinderen een fascinerend schouwspel. Het vullen en gieten ging eindeloos door en werd al snel een gezamenlijke en verbindende ervaring. Terwijl de kunstenaar de kinderen met zand zag spelen, werd hij zich plotseling bewust van de universaliteit hiervan.
Zand is universeel
Zand speelt een grotere rol in ons leven dan we vaak denken, en is aanwezig in bijna alles om ons heen. Het vormt de basis van onze moderne beschaving. De muren om ons heen bevatten waarschijnlijk beton, de ramen in dezelfde ruimte zijn van zand. Zelfs de tandpasta waarmee je je tanden poetst, en onze computers en smartphones met siliconenchips bevatten zand. Het is interessant om te bedenken dat voor velen van ons onze creativiteit zich voor het eerst begon te ontvouwen in de zandbak.
Het zand van de tijd
Zand heeft veel associaties, maar wordt misschien wel het meest gelinkt met het verstrijken van de tijd. De zandloper (ook wel bekend als ‘tijdglas’ of ‘uurglas’) dateert uit de Middeleeuwen en werd gebruikt om de tijd te meten. Zand is ook nauw verbonden met constructie en vernietiging — niet alleen op de speelplaats, maar ook in onze steeds meer gegentrificeerde steden. Het is een vluchtige stof die moeilijk vast te houden is, en bijgevolg ook wordt geassocieerd met ‘tijdelijkheid’. We schrijven onze namen in het zand op het strand, maar het tij spoelt ze weer weg. Wanneer we in het zand lopen, worden onze voetafdrukken gewist door de wind. Zand is moleculair klein, maar staat ook voor oneindigheid. De microkosmos in een enkele korrel staat naast de oneindigheid van een woestijn.
